Ara Dinlenmesi Nedir?

İş hayatında ara dinlenmesi, yasal düzenlemelerle uyulması gereken bir kural olduğu kadar çalışanların verimliliğini artırmak ve stresi azaltmak için de oldukça önemli bir unsurdur. Günümüzün yoğun iş temposunda sürekli olarak çalışmak, uzun vadede hem fiziksel hem de zihinsel sağlığı olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle düzenli ara dinlenmeleri sağlamak hem bireylerin hem de iş yerlerinin başarısını artırmak için kritik bir strateji halini almış durumda. Biz de bu nedenle ara dinlenmesi kavramının kanunlardaki yerini ve uygulanış pratiklerini ele alacağız.

Ara Dinlenme Süresi Ne Kadar?

Ara dinlenmesi, çalışma saatleri içinde işçilerin ihtiyaçlarını karşılamak ve iş sağlığı ile güvenliğini sağlamak için önemli bir araçtır. Bu dinlenme süreleri, İş Kanunu'nda belirlenmiş olup çalışma süresine göre değişiklik gösterir. 

Günlük çalışma süresi

• 4 saatten az olan işçilere 15 dakika, 
• 4 saatten 7.5 saate kadar olanlara 30 dakika,
• 7.5 saatten fazla çalışanlara ise 60 dakika ara dinlenmesi verilmesi gerekir. 

Eğer bir iş günü 11 saate kadar sürüyorsa ara dinlenmesi en az 1 saat olmalıdır. Çalışma süresi 11 saati aşarsa ara dinlenme süresi en az 1.5 saat olmalıdır.

Ancak yemek yeme, çay içme, dinlenme gibi temel ihtiyaçların karşılanması için harcanan zaman ara dinlenme süresine dahil edilmez. Ara dinlenmesi sağlanmaksızın işçi çalıştırılırsa da bu süre artık çalışma süresi olarak kabul edilir. 

Yargıtay ara dinlenme süresi için, "Bu süre işçiye dinlenme zamanı olarak tanınmamışsa işçinin normal ücretinin ödenmesi gerekir. Bu sürenin haftalık 45 saati aşan kısmını oluşturması halinde ise zamlı ücret ödenmelidir." ifadelerini kullanmıştır. Bu nedenle işverenlerin ara dinlenme sürelerine uyum sağlaması ve işçilerin bu hakkı kullanmasını teşvik etmesi önemlidir. Bu işçilerin sağlıklı ve dengeli bir çalışma yaşamına sahip olmalarını sağlayarak iş verimliliğini artırabilir.

Ara Dinlenme Süresi İşe Giriş Çıkış Saati Olarak Değerlendirilebilir mi?

İşçi veya işverenler, trafik yoğunluğunun olduğu saatleri göz önünde bulundurarak evlerinde daha fazla vakit geçirmek amacıyla işe, ara dinlenmesi kadar geç gelmeyi veya işten ara dinlenmesi kadar erken çıkmayı düşünebilirler. Bu durumda örneğin sabah 08:00'de başlayan ve akşam 18:00'de biten bir mesai süresinde işçinin toplam 1 saat olan ara dinlenmesini işten 17:00'de ayrılarak kullanmak istemesi söz konusu olabilir.

Ancak ara dinlenme hakkı sadece bir tercih değil, aynı zamanda iş sağlığı ve güvenliğinin korunması açısından bir zorunluluktur. Yargıtay, ara dinlenme süresinin işe geç başlama veya erken bırakma şeklinde kullanılamayacağı konusunda görüş belirtmiş; ara dinlenme süresinin günlük çalışma içinde belirli bir zaman diliminde kullanılması gerektiğini vurgulamıştır. 

Ara Dinlenmesi Bölünebilir mi?

Ara dinlenme süreleri genellikle kesintisiz olarak uygulanır. Ancak iklim koşulları, mevsim, yerel gelenekler ve işin doğası gibi faktörler göz önünde bulundurularak sözleşmelerle belirlenen aralıklarla da kullanılabilir. Tabii aralıklı kullanımın istisnai olduğu ve işçilerin temel ihtiyaçlarını karşılamak için en azından asgari bir sürenin kesintisiz olarak sağlanması gerektiği unutulmamalıdır.

Ara dinlenmesinin ne zaman verileceğini belirleme hakkı işverene aittir. Yargıtay, bu konuyu işverenin yönetim yetkisi çerçevesinde değerlendirmiştir. Yargıtay, işçilerin hepsinin aynı anda ara dinlenme zamanı kullanabileceği gibi belirli bir plan çerçevesinde sırayla da ara dinlenmesi uygulayabileceklerine hükmetmiştir.

İşçi Ara Dinlenmesi Sırasında İş Yerinde Olmak Zorunda mı?

İşçi ara dinlenmesi sırasında tamamen serbesttir. Çalışmaya hazır biçimde beklemesi, bir dinlenme sürecinden söz edilmesini zorlaştırır. İşçi, ara dinlenmesi sırasında iş yerinde olabileceği gibi iş yeri dışında da vakit geçirmeyi tercih edebilir. Ara dinlenmesi süresi, işçinin tamamen serbest olduğu bir süreyi nitelendirir. Dolayısıyla iş yerinde geçirmesi hâlinde bu süre içinde çalışmaya devam etmesi durumunda ara dinlenmesi verilmemiş sayılacaktır.

İşverenin belirleyeceği ara dinlenme sürelerinde işçinin iş yerinde bulunması zorunlu değildir, zira kanunda bu konuda belirli bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak işçinin belirlenen başlangıç saatine uygun olarak ara dinlenmesine başlaması koşuluyla genelde işçinin iş yeri dışına çıkması engellenemez. Bu durum, işçilere esneklik sağlayarak dinlenme sürelerini daha verimli kullanmalarına olanak tanır

İş Kanunu'nun 66. maddesinin C bendinde; işçinin, işinde ve işverenin her an buyruğuna hazır bir biçimde bulunmakla birlikte çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boşa geçirdiği sürelerin iş süresinden sayılacağı belirtilir. Bu durum, işçinin iş yerinde olup bir görevde çalıştırılmadığı veya iş beklediği durumlarda geçirdiği zamanın iş süresine dahil edilmesini sağlar.

Aynı şekilde aynı maddenin D bendinde ise işçinin asıl işi olmamakla birlikte işveren tarafından başka bir görevle meşgul edilmesi halinde de bu sürenin iş süresinden sayılacağı düzenlenmiştir. Bu hükümler, işçilerin iş yerinde geçirdikleri sürelerin tümünün iş süresine dahil edilmesini ifade ederken işverenin işçiyi işle meşgul ettiği her durumda çalışma süresinin başlaması anlamına gelir.

İşçiye tanınan ara dinlenme süresi, işverenin çalışmak üzere işçiye emir verme hakkını içermez. Yani işçinin dinlenme zamanı içinde çalışması talep edilemez. Eğer İş Kanunu'na aykırı olarak işveren tarafından böyle bir emir verilirse işçi bu emre uymak zorunda değildir. İşçinin, işverenin bu tür bir emrine uymaması durumunda işveren hizmet sözleşmesini hemen sonlandırma hakkına sahip değildir. Ayrıca işveren, bu nedenle bildirim sürelerine uyarak hizmet sözleşmesini sonlandırmak istediğinde fesih hakkını kötüye kullanmış olur.

Ara Dinlenmesi Uygulanmamasının Cezası Var mı?

İş Kanunu, iş süresine bağlı olarak belirlenen ara dinlenme sürelerinin altında bir sürenin toplu iş sözleşmesiyle ya da hizmet sözleşmeleriyle belirlenemeyeceğini belirtir. Kanunen belirlenen bu en alt sınırların kısaltılması veya tamamen ortadan kaldırılması konusunda taraflar arasında yapılan herhangi bir anlaşma geçerli kabul edilmez. 

Bununla birlikte İş Kanunu'nun 68. maddesine aykırı olarak uygun sürelerde ara dinlenmesi vermeyen veya aralıklı/nöbetleşe olarak sağlayan işverenler ve işveren vekilleri, İş Kanunu'nun 104. maddesi uyarınca cezalandırılır.

Ayrıca çalışma saatleriyle birlikte ara dinlenme süreleri de iş yerinde asılacak levhalar veya ilanlar aracılığıyla duyurulmalıdır. Bu işçilerin hak ettikleri ara dinlenme sürelerini bilmelerini sağlamanın yanı sıra işverenin yasal yükümlülüklerini yerine getirdiğini gösterir.

Ara Dinlenmesi Mümkün Olmayan İş Kollarında Uygulama Nasıl Yapılır?

Kara yollarında, demir yollarında ve deniz, göl, akarsularda hareket halindeki taşıtlarda yapılan işler veya 854 sayılı Deniz İş Kanunu'na tabi olmayan taşıma işlerinde iş süresinin bir haftanın çalışma günlerine bölünmesi mümkün değildir.

Böyle durumlarda işçilere 4857 sayılı İş Kanunu'nun 68. maddesi gereğince ara dinlenme verilir. Bu tür işlerde işçilerin hareket halindeyken dinlenmeleri genellikle mola yerlerinde gerçekleşir. Ancak kalkış-varış noktaları arasında duraklama yeri bulunmayan veya işin niteliği gereği duraklama yapılamayan durumlarda ara dinlenme taşıt içinde sağlanır. Bu düzenleme, taşıma sektöründe çalışan işçilerin dinlenme ihtiyaçlarını karşılamak ve iş güvenliğini sağlamak amacıyla yapılmıştır.

Ara Dinlenmesi Artırılabilir mi?

İş Kanunu'nun 68. maddesine göre ara dinlenme süreleri zorunlu nitelikte olup ara dinlenmelerinin en düşük sınırını belirlenir. Dolayısıyla hizmet sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile kanunda belirlenen bu asgari sınırın altına inilmediği sürece işçilerin lehine olacak şekilde ara dinlenme süreleri artırılabilir veya ek ara dinlenme süreleri sağlanabilir. Bu düzenleme, işçilere daha fazla dinlenme imkanı sunarak çalışma koşullarını iyileştirebilir ve işçi memnuniyetini artırabilir.

Kaynak: Benefits