Çek Nedir, Nasıl Kullanılır?

Çek, bir bankaya hitaben yazılmış ve belirli bir miktar paranın belirli bir kişiye veya hamiline ödenmesini emreden yazılı bir belgedir. Ticari hayatta sıkça kullanılan ve ödeme aracı olarak büyük öneme sahip olan çekler, nakit taşıma riskini ortadan kaldırarak güvenli bir ödeme yöntemi sunar. Ayrıca çekler sayesinde ticari işlemler daha hızlı ve güvenilir bir şekilde gerçekleştirilebilir.

Çek Türleri

Çekler, kullanım amaçlarına ve düzenlenme şekillerine göre farklı türlere ayrılır. Bu türleri belirleyen detaylar, çekin nasıl kullanılacağı ve hangi koşullarda geçerli olacağıdır. 

En yaygın çek türleri hamiline çek, açık çek ve bloke çektir.

Hamiline Çek Nedir?

Hamiline çek, üzerinde bir kişinin ismi yazılmayan ve çeki elinde bulunduran kişiye ödeme yapılmasını sağlayan çek türüdür. Normal bir çekte lehtar kısmında yer alan taraf, vade tarihi geldiğinde çek ile birlikte bankaya müracaat edebilirken bu çeklerde herhangi bir kişi adı yer almaz. Hamiline çeki elinde bulunduran kişi, çek üzerindeki vade tarihi geldiğinde bankaya başvurarak çek üzerinde yazılı olan ödemeyi alabilir. Dolayısıyla bu tür çekler, elden ele dolaşabilir ve herhangi bir kişi tarafından bozdurulabilir. Hamiline çeklerin en büyük avantajı, kolayca devredilebilmeleridir. Ancak bu durum aynı zamanda güvenlik risklerini de beraberinde getirir.

Açık Çek Nedir?

Açık çek, üzerinde ödeme yapılacak tutarın belirtilmediği çek türüdür. Açık çeki elinde bulunduran kişinin çek üzerine istediği tutarı yazarak bankadan ödeme talep edebilmesi mümkündür. Bu tür çeklerin kötüye kullanılma riski oldukça yüksek olduğu için açık çekler büyük bir güven ilişkisi gerektirir.  

Vadeli Çek Nedir?

Çekin üzerindeki düzenlenme tarihine kadar tahsil edilmesini önlemeye yönelik ileri tarihli olarak düzenlenen çeklere vadeli çek ismi verilir. Bu yönüyle de vadeli çekler, ödeme aracı olmanın yanı sıra bir kredilendirme aracı görevi de üstlenir.

Vadeli çekler, bazı durumlarda ihtiyaç dahilinde vadesi gelmeden tahsil edilebilir. Vadeli çekin üzerindeki vade dolmadan tahsil edilebilmesi için üç farklı yöntem vardır:

1. Vadeli çek ciro edilir ve tedarikçilere ödeme yapılır.
2. Vadeli çek teminat olarak verilir ve bankalardan işletme sermayesi kredisi çekilir.
3. Vadeli çek vadesinden önce kırdırılır ve nakit girişi sağlanır.

Bloke Çek Nedir?

Bloke çekler, çekin karşılığındaki tutarın banka tarafından bloke edilerek çekin ibraz edilmesi hâlinde ödeme işleminin garanti altına alındığı çek türleridir. Bir başka deyişle bloke çekleri elinde tutan kişiler, çeki tahsil etmek için bankaya gittiği takdirde bankanın hamilin hesabında yeterli nakit bulunacağının garantisini alır. Bloke çeklerde çekte yazılı bedelin ödeneceğinin garantisi banka tarafından verilir ve böylece bu tür çeklere sahip kişiler ellerindeki çekin karşılıksız çıkmayacağından emin olabilir.

Çek Nasıl Kullanılır?

Çek kullanımı, belirli prosedürler ve kurallar çerçevesinde gerçekleştirilir. Çek düzenlerken dikkat edilmesi gereken belli başlı önemli noktalar bulunur. Öncelikle çekin üzerinde yer alan bilgiler eksiksiz ve doğru bir şekilde doldurulmalıdır. Çek üzerinde tarih, tutar, alacaklı ismi ve imza gibi bilgiler zorunlu olarak yer almalıdır. Ayrıca çekin geçerlilik süresi ve ibraz süresi gibi detaylar da önemlidir.

Bir çekin geçerli sayılabilmesi için bazı noktalara dikkat etmek gerekir:

• Çekin başka bir belge olmadığının net biçimde belirtilmesi gerekir. Bunun için de “çek” kelimesi çekin üzerinde yazılı olmalıdır.
• Çek değerini lehtara ödeyecek muhatap tarafın ticari unvanı çeke yazılmalıdır.
• Çek değerinin lehtara nerede ödeneceğine çekte yer verilmelidir.
• Çeki kesen tarafın ıslak imzası çekte bulunmalıdır.
• Banka seri numarası, çekin düzenlendiği yer ve tarih çekte belirtilmelidir.

Çek Nasıl Yazılır?

Çek yazarken ilk olarak çekin düzenlendiği tarih yazılmalıdır. Düzenlenme tarihi, çekin ödeneceği tarihi de belirtir. Eğer vadeli çek yazıyorsanız düzenleme tarihi olarak ödemenin yapılacağı tarihi yazmalısınız.

Ardından çekin kesildiği yer yazılmalıdır. Ancak bu yer bilgisini herhangi bir kısaltma kullanmadan yazmanız gerekir.

Çekin maddi anlamda değeri, anlaşılır ve net biçimde yazılmalıdır. Hem yazıyla hem de rakamla ilgili değer belirtilmelidir.

Çekin lehtarı olan taraf belirtilmeli, çeki ödeyecek olan tarafın da imzası çekte yer almalıdır. Unutmayın ki çekte kaşe, mühür veya parmak izi kullanamazsınız.

Çek Nasıl Bozdurulur?

Çek bozdurma, çek üzerinde yazılı ödeme tarihinde tahsilatın yapılması anlamına gelir. Çeki bozdurmak için sadece çek üzerinde yazılı bankadan işlem yaptırılabilir. Çek tarihinde belirtilen gün bankaya ulaşmanız durumunda banka işlemleri uzamayacaktır. Eğer bankaya ulaştığınızda çekin düzenlenmesinde herhangi bir sorun yoksa ödeme işlemi hızlıca tamamlanabilir.

Çek Kırdırma Nedir?

Çek kırdırma işlemi, vadesi henüz gelmemiş çeklerin nakit paraya çevrilmesini nitelendirir. Bankalar veya faktoring firmaları faiz veya komisyon kesintisi yaparak bu işlemi gerçekleştirir. Çek kırdırma işlemi, çekin ait olduğu banka dışındaki bankalarda da yaptırılabilir. Çoğunlukla yüksek rakamların söz konusu olduğu çekler için uygun faiz ve komisyon oranı sunan kuruluşlar tercih edilir.

Nakit paraya çevrilen söz konusu çek ciro edilir yani alacak hakkının devri gerçekleşir. Bu durumda da çekin ilk alacaklısı devreden çıkar, çek kırma işlemini yapan kuruluş onun yerini alır. Ancak böyle bir işlemde eğer çek karşılıksız çıkarsa çeki yazan kişi kadar bozduran kişi de yasal yükümlülük altına girer.

Çek ile İlgili Yasal Düzenlemeler

Çek kullanımı, belirli yasal düzenlemelere tabidir. Bu düzenlemeler; çekin geçerliliği, ibraz süresi, karşılıksız çek cezaları gibi konularla ilgilenir. Türkiye’de çek kullanımını düzenleyen kurallara Türk Ticaret Kanunu ve Çek Kanununda rastlayabiliriz. 

Karşılıksız Çek Cezası

Karşılıksız çek, çekin karşılığının bankada bulunmaması durumunda ortaya çıkar. Karşılıksız çek düzenleyen kişiler, yasal yaptırımlarla karşı karşıya kalır. Bir çeke “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu, kovuşturulmasının şikayete bağlandığı suçlardandır. Yani mağdur olan taraf suçu öğrendikten sonra 3 ay ile 1 yıl içinde şikayette bulunmalıdır. 

Çek Kanununun 5. maddesinde bulunan düzenlemeler uyarınca karşılıksız çeke sebebiyet verme suçunu işleyen kişi hakkında ilk uygulanacak yaptırım adli para cezasıdır. Böyle bir durumda karşılıksız kalan çek tutarından daha az olmamak kaydıyla 1500 güne kadar adli para cezasına hükmedilir.

TCK'nın 52. maddesi uyarınca mahkeme söz konusu kişinin adli para cezasının 2 yılı aşmaması kaydıyla ilgili meblağı en az dört taksit hâlinde ödeyebileceğine hükmedebilir. Fakat taksitler zamanında ödenmez ise geri kalan borcun tamamının tahsil edileceği, ödenmeyen kısmın da hapis cezasına çevrileceği mahkeme hükmünde mutlaka yer alır. 

İbraz Süresi Dolmuş Çek

Çekler, belirli bir ibraz süresine sahiptir. Çek düzenlendiği yerde ödenecekse 10 gün, düzenlendiği yerin dışında bir yerde ödenecekse 1 ay, ödeneceği ülke dışında fakat aynı kıtada bir ülkede düzenlenmişse 1 ay, farklı kıtalardaki ülkeler söz konusuysa 3 ay ibraz süresine sahiptir. Çeklerin ibraz süreleri, düzenlenme tarihi olarak üzerine yazılı tarihten itibaren başlar.

Çek süresinde ibraz edildiği zaman kambiyo hukukuna dair pek çok avantajdan yararlanabilirken süresinde ibraz edilmemesi hâlinde kambiyo senedi kimliğinden çıkar. Bankalar, ibraz süresi geçmiş çekleri ödemekle yükümlü olmayıp çeki elinde bulunduran alacaklı tarafın alacağını yalnızca asıl borç ilişkisine dayanarak genel hükümler uyarınca talep etmesi mümkün olur.

Bütün bunların yanı sıra ibraz süresinin geçmesi, düzenleyen tarafın çekten cayabilme hakkını da doğurabilir.

Mahkeme Kararı ile Çek Tahsili

Karşılıksız çek gibi bir durumla karşı karşıya kalan kişiler, İcra Mahkemesi’ne başvurarak çekin tahsili için yasal adımlar atabilir.

Çekler hakkında tüm ayrıntılara yer verdik. Dilerseniz “Şirketinizi Büyütmek İçin 5 Yöntem” başlıklı yazımız ile işletmenizi büyütmek için daha somut fikirler edinebilir, kararlı adımlar atabilirsiniz.