Vergi Nedir, Vergi Türleri Nelerdir?

Vergi, hepimizin aşina olduğu bir kavram. Marketten aldığımız bir üründe veya ev sahibi olduğumuzda vergi ödemek durumundayız. Ancak her bir vergi, aslında vergi sisteminde yer alan ayrı vergi türünü temsil ediyor. Vergi türlerine göre de hangi durumda veya nasıl ödeme yapılacağı değişiyor. O halde gelin, vergi türleri nelerdir ve ödeme sistemlerine göre vergi çeşitleri kaça ayrılır, incelemeye başlayalım.  

Vergi Nedir? 

Günlük yaşantımızda sıkça karşılaştığımız vergi kavramını; devletin kamusal hizmetler için harcanmak üzere esasları kanun çerçevesinde belirlenen, kişi ve kurumlardan topladığı para olarak tanımlamak mümkün. 

Her devlet, ülkede düzeni sağlamak ve ülkenin gelişimine katkıda bulunmak için çeşitli çalışmalar yapabilir. Bunlar ise yeni bir eğitim kurumu açmak ya da şehirler arası ulaşımı kolaylaştırmak için yol yapmak gibi farklı alanlarda faaliyetler olabilir. Tüm bu faaliyetlerin hayata geçirilmesi için de tabii ki bütçeye ihtiyaç duyulur. Bu bütçe de hizmet veya ürünlerden kesilen ya da kişi veya kurumların doğrudan ödemekle yükümlü olduğu vergiler ile sağlanır. 

Vergi sistemi, ülkeden ülkeye ve belirlenen yasalara göre değişir. Kanunda belirlenen şartlar ve vergi çeşitlerine göre ülke vatandaşları, vergi ödemekle yükümlü tutulur. Ancak bu ayrımın yanı sıra vergi ödemeleri, genel olarak iki ana başlığa ayrılır. Bunlar ise dolaylı vergi ve dolaysız vergidir. 

Dolaylı Vergi Nedir? 

Dolaylı vergi, tüzel veya gerçek kişilerin gelirine ya da sermayesine göre hesaplanmayan, doğrudan ekonomik işlemler üzerinden belirlenen oranlarla kesilen vergilerdir. Yani dolaylı vergiler, bir hizmet kullanımı veya mal satışı gibi ekonomik faaliyetlerden alınır. Bu nedenle herhangi gelire veya kazanca dayalı değildir. 

Türk vergi sistemine göre bazı dolaylı vergi çeşitleri ise şunlardır: 

• Katma Değer Vergisi (KDV) 
• Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) 
• Özel İletişim Vergisi (ÖİV) 
• Damga Vergisi  

Dolaysız Vergi Nedir? 

Bir diğer vergi sınıfı ise dolaysız vergi, diğer adıyla doğrudan vergidir. Dolaysız vergiler, gerçek veya tüzel kişilerin kazancına göre belirlenen vergilerdir. Yani bu türe ait vergilerde mükellefin ödemesi gereken tutar, gelirine veya kazanca göre değişir. Her kişinin veya kurumun gelirine göre ödemesi gereken vergi tutarı da farklılaştığı için mükelleflerin dolaysız vergileri öderken gelir veya sermayesine göre beyanda bulunması gerekir.

Dolaysız vergi olarak nitelendirilen bazı vergi çeşitlerini de şu şekilde sıralayabiliriz: 

• Gelir Vergisi 
• Emlak Vergisi 
• Kurumlar Vergisi 
• Motorlu Taşıtlar Vergisi 

Kısacası dolaysız vergiler, gelir ve sermayeye göre belirlendiği için gelir düzeyine göre vergilendirme yapılır. Ancak dolaylı vergiler, ekonomik faaliyetlerden kesildiği için herkes için aynıdır. Örneğin şehir merkezinde lüks bir evi olan kişi ile şehir dışında küçük bir arsası olan kişi, vergi tutarı mülklerin rayiç bedeline göre hesaplanacağı için aynı emlak vergisini ödemez. Ancak marketten alacağı havlu kağıt için aynı tutarda KDV ödemek durumundadır.

Vergi sınıflarını öğrendiğimize göre şimdi, daha detaylı bir şekilde vergi çeşitlerini inceleyebiliriz.

Vergi Çeşitleri Nelerdir?

Türkiye’de hem dolaylı hem de dolaysız olmak üzere pek çok farklı vergi çeşidi bulunur. Ancak bazı vergi türleri ile sıklıkla karşılaşırken bazıları ise sadece belirli işlemleri yapanlar için uygulanır. “Peki, Türkiye’de ne kadar vergi türü var?” diye merak ediyorsanız Gelir idaresi Başkanlığı’nın “Vergi Türleri” sayfasından Türkiye’de geçerli tüm vergi çeşitlerini görebilirsiniz.  

Ancak günlük hayatımızda sıkça karşılaştığımız bazı vergileri daha detaylı bir şekilde tanımamızda fayda var. O halde hemen her kişi veya kurumun ödemekle yükümlü olduğu bazı vergi çeşitlerini inceleyelim: 

Gelir Vergisi

Kişilerin gelirinden belirlenen oranlar doğrultusunda kesilen bir vergi türüdür. Örneğin işverenin çalışanlara verdiği ücret, çalışanın geliri olduğu için gelir vergisine tabi olur. Bunun yanı sıra ticari ve zirai kazançlar, serbest meslek kazançları, gayrimenkul ve menkul sermaye gelirlerinden de gelir vergisi kesilir. Bu vergi türüne ait tüm detaylar ise Gelir Vergisi Kanunu ile belirlenir. 

Bir çalışanın ücretine göre ödemesi gereken gelir vergisi tutarı nasıl hesaplanır öğrenmek isterseniz “Gelir Vergisi Matrahı Nedir?” yazımızı okuyabilirsiniz. 

Katma Değer Vergisi (KDV)

Üretilen mal veya hizmetin tüketici ile buluşana kadar artan değerinden kaynaklı ortaya çıkan vergi türüdür. Dolaylı bir vergi türü olduğu için KDV, ürünü veya hizmeti alan kişi tarafından ödenir. Pek çok ülkede KDV uygulaması bulunsa da ülkeden ülkeye KDV oranları değişebilir. Türkiye’de ise mal ve hizmetlerin sınıfına göre KDV oranları %1, %10 ve %20 olarak uygulanır. 

Özel Tüketim Vergisi (ÖTV)

Bu vergi, zaruri olmayan belirli ürün gruplarına uygulanır ve dolaylı bir vergi türü olarak alıcıdan kesilir. Akaryakıt, otomobil, beyaz eşya, cep telefonu gibi ürünlerin satışından ÖTV alınır. Oranlar ise ürün grubuna, ürünün fiyatına ve özelliklerine göre değişir. 

Emlak Vergisi

Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde bulunan arsa, arazi ya da evlerin sahipleri tarafından ödenmesi gereken vergidir. Bu vergiye ait hususlar ise Emlak Vergisi Kanunu ile belirlenir.

Kurumlar Vergisi

Kurumların kazançları üzerinden kesilen vergi türüdür. Sermaye şirketleri, kooperatifler, iktisadi kamu kuruluşları, dernek veya vakıflara ait iktisadi işletmeler ve iş ortakları bu vergiyi ödemekle yükümlüdür. Bu vergiyle ilgili detaylar Kurumlar Vergisi Kanunu ile belirlenir. 

Damga Vergisi

Her türlü resmi belge statüsündeki sözleşmeden kesilen vergidir. Gerçek veya tüzel kişiler arasında imzalanan resmi belge neticesinde damga vergisi kesilir. Örneğin iş hayatında taraflar arasındaki sözleşmeler ve faturalar gibi resmi belgeler damga vergisine tabidir. Damga vergisi oranları ise belge çeşitlerine göre farklılık gösterir. 

Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV)

Araç sahiplerinden her yıl alınan vergidir. Vergi tutarı ise aracın yaşı ve motor hacmi gibi özelliklerine göre belirlenir. MTV ödemeleri de iki taksit halinde ocak ve temmuz aylarında yapılır.   

Tüm bu vergilerin yanı sıra dış ticaret yaparken ödenmesi gereken Gümrük Vergisi, telekomünikasyon hizmetlerinin kullanımında kesilen Özel İletişim Vergisi (ÖİV) gibi farklı vergi türleri de bulunur. 
Ancak unutmayın ki önemli olan, özellikle dolaysız vergi çeşitlerinde gelir veya sermayeye göre vergi beyanı yaparak ödemeleri zamanında ve eksiksiz bir şekilde gerçekleştirmektir. Aksi takdirde ilgili ödemeye gecikme faizi de uygulanarak vergi borcu ortaya çıkar. Vergi borcu da ödenmezse bu durumda borcun tahsil edilmesi için borçlunun dijital varlıklarına el konularak e-haciz işlemi uygulanabilir. “Peki, e-haciz nasıl uygulanır ve şartları nelerdir?” diye merak ediyorsanız “Bir Haciz Türü Olan E-Haciz Nedir? Nasıl Kaldırılır?” yazımızı okuyabilirsiniz.