İbraname Nedir? Alacak Verecek İşlemlerinde Önemli Belge

İbraname, borçlu ve alacaklı arasında yapılan bir anlaşma belgesidir. Bu belge, borçlunun borcunu ödediğini ve alacaklının bu ödemeyi kabul ettiğini resmi olarak belgeleyen bir dokümandır. İbraname, genellikle borç ilişkilerinin sona erdirilmesi amacıyla kullanılır ve taraflar arasında hukuki bir güvence sağlar. 

İbranamenin Önemi

İbraname hem borçlu hem de alacaklı için büyük bir önem taşır. Borçlu açısından, borcun ödendiğini ve alacaklının bu ödemeyi kabul ettiğini belgeleyen bir doküman olarak gelecekte doğabilecek hukuki sorunların önüne geçer. Çünkü bu belgenin borçlunun borcunu ödediğini ispat etmesi açısından kritik bir rolü vardır. Ayrıca alacaklının gelecekte aynı borç için talepte bulunmasını engelleyerek borçlunun hukuki güvenliğini tahsis eder. Alacaklılar için ise borcun alındığını ve alacak hakkının sona erdiğini resmiyete kavuşturarak muhasebe kayıtları açısından kolaylık sağlar.

İbranamenin karşımıza çıktığı bir diğer alan ise sigortacılıktır. Sigorta kuruluşlarının kişiler veya taraflar arasında herhangi bir alacak verecek hesabının kalmadığını kanıtlamak amacıyla sigortalılara imzalattığı bir belge olarak ibraname, kaza veya teminat kapsamındaki herhangi bir durumun yaşanmasından sonra sigortalıya tüm haklarının teslim edildiğini kanıtlar niteliktedir. Sigorta şirketlerini evrak karışıklıkları, art niyetli kişilerin yapabileceği usulsüzlükler veya karşılıksız hak taleplerinden koruyan bu belgeler, sigorta şirketleri için de sigortalılar için de kritik bir öneme sahiptir.

İbraname Nasıl Hazırlanır?

İbranamelerin geçerli olması için uygun şartlarda hazırlanması gerekir. Borçlar Kanunu, ibranamenin nasıl hazırlanması gerektiğine ilişkin şartları net bir şekilde belirtir. Borçlar Kanunu’nun 420. maddesinde yer alan 2. fıkraya göre bir ibranamenin geçerli olması için dört şart vardır:

• Söz konusu belge, yazılı olarak hazırlanmalıdır. Dolayısıyla sözlü anlaşmalar, hukuki açıdan ibraname kapsamında değerlendirilmez.
• İbra tarihi ile sözleşmenin sona eriş tarihi arasında en az 1 aylık süre olmalıdır.
• İbra konusu alacağın türü, bir başka ifadeyle ibranamenin neye ilişkin olduğu ve bu alacak miktarı açıkça belirtilmelidir. 
• İbra konusu ödeme, banka yoluyla yapılmalıdır.

İbranamenin Hukuki Geçerliliği

İbranamenin hukuki geçerliliği, belgenin doğru ve eksiksiz bir şekilde hazırlanmasına bağlıdır. İbraname, taraflar arasında yapılan anlaşmanın resmi bir belgesi olarak kabul edilir ve hukuki süreçlerde delil olarak kullanılabilir. İbranamenin hukuki açıdan geçerli olması için gerekenler ise Borçlar Hukuku kapsamında açıklanmıştır. Şimdi, bu gereklilikleri daha detaylı biçimde ele alalım:

İbranamenin Yazılı Olması

İşçi – işveren arasında düzenlenecek olan ibraname mutlaka yazılı olmalıdır. Fakat bu noktada ibranamenin bilgisayarla ya da elle yazılmış olması veya noter huzurunda yapılması gibi zorunluluklar yoktur. Elbette herhangi bir tartışmaya mahal vermemek adına noterde düzenlenmesi tavsiye edilir, fakat işçinin doldurduğu bir ibraname de yeterli olacaktır. Bu konuda bir de önemli bir ipucu ise ibraname metni ile imza arasında boşluk bırakılmaması gerekliliğidir.

İbranamenin Fesih Tarihinden Bir Ay Sonra İmzalanması

Bir ibra sözleşmesinin geçerlilik kazanabilmesi için iş sözleşmesinin sona ermesinden itibaren en az 1 ay geçtikten sonra imzalanması gerekir. İş sözleşmesi sona ermeden imzalanan ibranameler geçerlilik kazanmaz. Benzer şekilde ibranamenin tarih içermemesi ya da içeriğinden fesih tarihinden sonra düzenlendiğinin anlaşılamaması hâlinde ibraname geçerli olmaz.

Alacak Türü ve Miktarının Açıkça Belirtilmesi

İbranamede alacağın miktarı açıkça ve detaylı biçimde belirtilmelidir. İşçi tarafından ibra edilen tazminat, izin ve fazla mesai gibi işçilik alacaklarının niteliği ve miktarı açık olarak ibraname içeriğinde yer almalıdır.

Ödemenin Banka Aracılığıyla Yapılması

İşçinin hak etmiş olduğu alacakların eksiksiz olarak ödenmesi ve bu ödemenin banka aracılığıyla yapılması, ibranamenin hukuki geçerlilik kazanması için en önemli şartlardan birisidir.

İbraname Hakkında Dikkat Edilmesi Gerekenler

İşçi ve işveren arasındaki ilişkilerde, işverenin borçlarını sona erdirmek amacıyla düzenlenen ibraname sözleşmelerinin geçerliliği için dikkat edilmesi gereken kritik noktaları şu şekilde özetleyebiliriz:

İş İlişkisi Devam Ederken Düzenlenen İbranameler

Yargıtay'ın kökleşmiş içtihatlarına göre iş ilişkisi devam ederken düzenlenen ibraname sözleşmeleri geçersizdir. İşçi, bu dönemde tamamen işverene bağımlı durumdadır ve iş güvencesi hükümlerine rağmen iş ilişkisinin devamını sağlamak veya bazı işçilik alacaklarına bir an önce kavuşabilmek için iradesi dışında ibraname imzalamaya yönelebilir. Bu nedenle iş ilişkisi devam ederken düzenlenen ibranameler geçersiz kabul edilir.

İbranamenin Tarih İçermesi

İbranamenin geçerli olabilmesi için tarih içermesi gerekir. Tarih içermeyen ibranameler, fesih tarihinden sonra düzenlendiği açıkça anlaşılamadığı durumlarda geçersiz sayılır. Bu nedenle ibranamenin düzenlendiği tarih mutlaka belirtilmelidir ve işten ayrıldıktan sonra en az 1 ay geçmiş olması gerekir.

İrade Fesadı ve Aşırı Yararlanma

İbra sözleşmesi yapılırken taraflardan birinin esaslı hataya düşmesi, diğer tarafın veya üçüncü şahsın hile ya da korkutmasıyla karşılaşması halinde ibraname geçersiz olur. Ayrıca aşırı yararlanma ölçütü de ibranamenin geçerliliği noktasında değerlendirilmelidir.

Varlığı Tartışmasız Borçlar

İbra sözleşmesi, varlığı tartışmasız olan bir borcun sona erdirilmesine dair bir yoldur. Varlığı şüpheli ya da tartışmalı olan borçların ibra yoluyla sona ermesi mümkün değildir. Bu nedenle işçinin hak kazanmadığı ileri sürülen bir borcun ibraya konu olması düşünülemez. Savunma ve işverenin diğer kayıtları ile çelişen ibra sözleşmeleri geçersiz kabul edilir.

Miktar İçeren İbranameler

Miktar içeren ibra sözleşmelerinde, alacağın tamamen ödenmiş olması durumunda borç ifa yoluyla sona ermiş olur. Ancak kısmi ödeme hallerinde yapılan ödemenin makbuz hükmünde olduğu kabul edilir. 

Miktar İçermeyen İbranameler

Miktar içermeyen ibra sözleşmelerinde geçerlilik sorunu titizlikle ele alınmalıdır. İrade fesadı denetimi yapılmalı ve somut olayın özelliklerine göre ibranamenin geçerliliği konusunda çözümler aranmalıdır. Fesihten sonra düzenlenen ve alacak kalemlerinin tek tek sayıldığı ibranamede, irade fesadı halleri ileri sürülüp kanıtlanmadığı sürece ibra iradesi geçerli sayılmalıdır.

İhtirazi Kayıt

İşçinin ibranamede yasal haklarını saklı tuttuğuna dair ihtirazi kayda yer vermesi, ibra iradesinin bulunmadığını gösterir. Bu nedenle ibranamelerde ihtirazi kayıt bulunmaması gerekir.

İbranamede Yer Almayan Alacaklar

İbranamede yer almayan işçilik alacakları bakımından borcun sona erdiği söylenemez. İbranamede yer alan işçilik alacaklarının bir kısmı yönünden savunma ile çelişkinin varlığı ibranameyi bütünüyle geçersiz kılmaz. Savunma ile çelişmeyen kısımlar yönünden ibra iradesine değer verilmelidir. Bu gibi durumlarda ibranamenin bölünebilir etkisinden söz edilebilir.

Kısacası işçi ve işveren arasındaki ibraname sözleşmelerinin geçerliliği titizlikle dikkatle ele alınması gereken bir konudur. Benzer şekilde iş dünyasına dair detayları en çok merak edilen konulardan bazıları ise “Limitet şirket nedir?” ve “Şahıs şirketi nedir?” şeklindedir. Bu iki sorunun cevabını da ilgili konuları ele aldığımız yazılarımızda bulabilirsiniz.