Dolaylı Vergi Nedir, Türleri Nelerdir?

Vergi, günlük yaşantımızda sıklıkla karşılaştığımız bir kavram. En genel anlamıyla da bu kavramı, devletin kamusal hizmetler için harcanmak üzere kanunla belirlenen esaslar çerçevesinde kişi ve kurumlardan topladığı para olarak tanımlamak mümkün. Yani kısacası vergiye devletlerin, ülkelerinin gelişmesi ve düzenini sağlamak için kurduğu bir bütçe sistemi diyebiliriz. 

Bu sistem dahilinde farklı vergi türleri ile karşılaşmak mümkün. Bu vergi türleri arasından kimisi hizmet ve ürün satışlarından kesilirken kimisi de kişi ve kurumların gelirlerine göre hesaplanır. Ödeme sürecindeki bu fark ise vergi türlerinin kategorilerini belirleyen temel nokta. Bu iki ana kategori ise dolaylı vergi ve dolaysız vergi olarak karşımıza çıkar. 

O halde gelin, öncelikle bu iki vergi sınıfı arasındaki farkı tüm detayları ile inceleyip dolaylı vergi nedir ve hangi vergiler dolaylı vergi sınıfına girer, birlikte keşfedelim. 

Dolaylı Vergi ve Dolaysız Vergi Arasındaki Fark Nedir? 

Vergi sistemi kanunlar çerçevesinde belirlendiği için ülkeden ülkeye değişir. Vergi oranları ve tutarları, belirlenen sisteme göre şekillense de genel olarak ödeme şekilleri açısından iki kategoride vergileri incelemek mümkün. Bu kategoriler de dolaylı vergi ve dolaysız vergi olarak adlandırılır. 

Bu iki vergi sınıfını şu şekilde tanımlayabiliriz: 

Dolaysız vergi: Diğer adı doğrudan vergi olan dolaysız vergi, gerçek veya tüzel kişilerin gelir ya da sermayelerine göre hesaplanan vergilerdir. Yani bu sınıfta yer alan vergiler için mükelleflerin ödemesi gereken tutar, gelire veya kazanca göre belirlenir. Gelire ve kazanca göre bir hesaplama yapıldığı için de bu tür vergilerde mükelleflerin gelir beyanında bulunarak ödeme yapması gerekir. 

Dolaylı vergi: Bu vergi türünde dolaysız verginin aksine tüzel veya gerçek kişilerin gelirine ya da sermayesine göre bir hesaplama yapılmaz. Çünkü dolaylı vergi sınıfına giren vergiler, doğrudan ekonomik işlemler üzerinden belirlenen oranda kesilir. Yani bir hizmet kullanımı veya mal satışı sırasında kesilen vergilere dolaylı vergi denir.

Her iki vergi sınıfının tanımından da anlaşıldığı gibi temel fark hem ödeme aşamasında hem de ödenecek tutarın belirlenmesinde yatar. Dolaysız vergilerde ödenecek tutar, gelir veya sermayeye göre değişir. Bu nedenle kişi ve kurumların gelir beyanında bulunması şarttır. Ancak dolaysız vergiler ekonomik faaliyetler sırasında belirlenen oran tutarında kesilir. Dolaysız vergilerin tutarını etkileyen unsur ise kişi veya kurumların geliri değil, ürün veya hizmetin tutarıdır.

Vergi sistemindeki iki ana kategori arasındaki farklı incelediğimize göre şimdi, dolaylı vergi türlerini keşfedebiliriz. 

Dolaylı Vergi Türleri Nelerdir?

Ürün veya hizmet satışı gibi ekonomik faaliyetler sırasında kesilen dolaylı vergiler içerisinde pek çok farklı vergi türü bulunur. Türk vergi sistemine göre sıklıkla karşılaşılan dolaylı vergi türleri ise şunlardır: 

• Katma Değer Vergisi (KDV) 
• Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) 
• Özel İletişim Vergisi (ÖİV) 
• Damga Vergisi  
• Gümrük Vergisi 
• Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) 
• Harçlar

Şimdi, dolaylı vergi sınıfında yer alan tüm bu vergi türlerinin detaylarını incelemeye başlayalım: 

Katma Değer Vergisi (KDV)

Üretilen mal veya hizmet tüketici ile buluşana kadar değer kazanır. Artan bu değerden kaynaklı olarak ortaya çıkan vergi türüne de Katma Değer Vergisi yani KDV denir. 

KDV, ürünü veya hizmeti alan kişi tarafından ödenir. Bu nedenle KDV’yi ürün ve hizmet satın alan herkesin ödemekle yükümlü olduğu bir vergi olarak tanımlayabiliriz.

Ancak bu vergi kapsamında ödenecek tutar, ürün ve hizmet gruplarına göre belirlenen KDV oranlarına göre değişir. Bu oranlar da ülkelerin vergi sistemlerine göre değişiklik gösterebilir. Türkiye’deki vergi sistemine göre ürün ve hizmetlerin sınıfına göre uygulanan KDV oranları da %1, %10 ve %20’dir.  

Özel Tüketim Vergisi (ÖTV)

Özel Tüketim Vergisi, zaruri olmayan belirli ürün gruplarına uygulanan bir vergidir. Otomobil, beyaz eşya, cep telefonu, akaryakıt gibi ürünlerin satışından belirlenen orana göre ÖTV kesilir. 

ÖTV oranlarının belirlenmesindeki kriterler ise KDV gibi sadece ürün grupları değildir. Çünkü ürün grubuna, ürünün fiyatına ve özelliklerine göre ÖTV oranı değişebilir. 

Özel İletişim Vergisi (ÖİV)

İletişim kurmaya yardımcı telekomünikasyon hizmetleri için uygulanan bir vergi türü olan Özel İletişim Vergisi; her türlü mobil elektronik haberleşme ile kablolu, kablosuz ve mobil internet sağlama hizmetlerinden fatura kapsamında tüketiciden kesilir.

ÖİV oranı ise %10’dur. Tüketicinin kullanım bedeline göre aylık olarak ödenmesi göre ÖİV tutarı faturaya yansıtılır. 

Damga Vergisi

Resmi belge statüsüne giren tüm belgeler için kesilen vergiye Damga Vergisi denir. Kurumlar veya kişiler arasında yapılan anlaşmaların geçerliliğini belgelemek amacıyla resmi belgelere Damga Vergisi uygulanır. 

Örneğin bir işveren olarak gerçek veya tüzel kişiler ile yapacağınız her türlü sözleşme için Damga Vergisi ödemeniz gerekir. Ödenecek tutar ise belge türüne göre farklılaşan Damga Vergisi oranlarına bağlı olarak değişiklik gösterir. 

Gümrük Vergisi 

Gümrük Kanunu’nun 3. maddesinde belirtildiği gibi bir eşyaya uygulanan ithalat ve ihracat vergilerinin tümü Gümrük Vergisi olarak adlandırılır. Gümrük sınırından geçen her bir eşya için eşyanın değerine ve belirlenen vergi oranına göre Gümrük Vergisi kesilir.

Gümrük vergisi oranları ise ülkeye ve eşyaya göre değişiklik gösterebilir. Çünkü gümrük vergisi oranları eşya grubuna göre değiştiği gibi ülkeler arasında yapılan anlaşmalardan kaynaklı ülkeye göre de farklılaşabilir. 

Gümrük vergisi ile ilgili daha detaylı bilgi almak ve gümrük vergisi hesaplarken dikkat edilecek tüm unsurları öğrenmek için “Gümrük Vergisi Hesaplama” yazımızı okuyabilirsiniz.  

Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) 

Banka ve sigorta işlemleri başta olmak üzere genel olarak tüm finansal işlemlerden Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi kesilir. BSMV hükümleri ise 6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu’nun 28. ve 33. maddeleri arasında düzenlenir. 

Kanunda da belirtildiği gibi BSMV ödeme yükümlülüğü olan mükellefler, bankalar ve sigorta şirketleridir. Bu kurumlar, yapılan her türlü finansal işlem üzerinden belirlenen oranda devlete BSMV öder. BSMV oranı ise ise 7 Temmuz 2023 tarihinde yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile %15 olarak belirlenmiştir. 

Harçlar 

Bazı kamu hizmetlerinden yararlanırken kişilerin ödemekle yükümlü olduğu harçlar bulunur. Örneğin pasaport çıkarmak isteyen bir kişi pasaport süresine göre belirlenen harç bedelini yatırmak durumundadır. Farklı hizmetler dahilinde belirlenen tutar veya oran doğrultusunda ödenmesi gereken bu harçlar da dolaysız vergi sınıfına girer. 

Harçlar ile ilgili genel şartlar, 492 sayılı Harçlar Kanunu ile belirlenir. Bu kanuna göre bir kişinin aldığı hizmet doğrultusunda ödemekle yükümlü olduğu tüm harçları ise şu şekilde sıralamak mümkün: 

• Yargı harçları 
• Noter harçları 
• Vergi yargısı harçları 
• Tapu ve kadastro harçları 
• Konsolosluk harçları 
• Pasaport, ikamet tezkeresi vize ve Dışişleri Bakanlığı tasdik harçları
• Gemi ve liman harçları 
• İmtiyazname, ruhsatname ve diploma harçları
• Trafik harçları 

Tüm bu harçların kapsamı ve ödeme detayları da harç türlerine göre kanunda açıkça belirtilir. 

Kısacası günlük yaşantımızda pek çok dolaylı vergi türü ile karşılaşmak mümkün. Ancak unutmayın ki kişi ve kurumların ödemekle yükümlü olduğu vergiler sadece dolaylı vergiler ile sınırlı değil. Bu vergilere ek olarak dolaysız vergi sınıfına giren Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi de başlıca ödenmesi gereken vergi kalemleri arasında. Bu vergi kalemleri ile ilgili bilgi almak ve dolaysız vergi kavramını daha yakından keşfetmek için “Vergi Nedir, Vergi Türleri Nelerdir?” yazımızı okuyabilirsiniz. 

Sıkça Sorulan Sorular 

Son olarak dolaylı vergi türleri ile ilgili sıkça sorulan soruları cevaplayalım. 

KDV dolaylı vergi midir? 

KDV, ürün ve hizmet satışı üzerinden kesilen bir vergi olduğu için dolaylı vergidir. 

Kurumlar Vergisi dolaylı vergi midir? 

Kurumlar Vergisi, kurumların kazançları üzerinden ödemesi gereken bir vergidir. Kurumun kazancına bağlı olarak hesaplandığı için de Kurumlar Vergisi; dolaylı vergi değil, dolaysız vergi olarak karşımıza çıkar. 

Gelir Vergisi dolaylı vergi midir? 

Gelir Vergisi, kişilerin gelirine göre belirlenen oranlar doğrultusunda ödenmesi gereken bir vergi türüdür. Ödenecek tutar, kişilerin gelirine göre hesaplandığı için Gelir Vergisi; dolaylı vergi değil, dolaysız vergidir. 

Emlak Vergisi dolaylı vergi midir?

Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde bulunan arsa, arazi ya da evlerin sahipleri tarafından ödenmesi gereken Emlak Vergisi tutarı, sahip olunan mülkün rayiç bedeline göre hesaplanır. Kişi ve kurumların sermayesine göre bir hesaplama yapıldığı için de bu vergi, dolaysız vergi sınıfına girer. 

Gümrük Vergisi dolaylı vergi midir? 

Gümrük Vergisi, gümrük sınırından geçen her bir eşya için eşyanın değerine ve belirlenen vergi oranına göre kesilir. Dış ticaret faaliyetleri sırasında uygulanan bu vergi, dolaylı vergi sınıfına girer.