Risk Analizi Nedir, Nasıl Yapılır?

Her iş, fırsatları içinde barındırdığı gibi aynı zamanda riskler de taşır. Ancak önemli olan bu riskleri önceden görebilmek ve buna göre önlem alabilmektir. Örneğin bir üretim tesisinde makinenin arızalanmasından kaynaklı üretim durabilir ve hatta arızanın büyüklüğüne göre çalışanlara zarar gelebilir. Böylesi tehlikeleri tespit edebilmenin yolu ise risk analizinden geçer. 

Risk analizi, en genel anlamı ile bir işletmenin faaliyetleri kapsamında ortaya çıkabilecek potansiyel tehlikeleri tespit etmek ve tehlikelerin meydana gelmesi durumunda oluşabilecek zararları değerlendirmek için yapılan çalışmaların bütünüdür. Bu çalışmalar sayesinde tehlikelere yönelik sistematik bir plan çıkarılabilir ve tehlikelerden doğan zararlar minimum seviyeye düşürülür. Kısacası her işletmenin güvenli bir şekilde faaliyetlerini yürütebilmesi için risk analizi oldukça önemlidir. Peki, tanımında da belirttiğimiz gibi risk analizi kapsamında yapılması gerekenler nelerdir?

Bu sorunun cevabını verebilmek için risk analizi aşamalarına ve yöntemlerine bakmak gerekir. O halde gelin, risk analizi nasıl yapılır, tüm detayları ile inceleyelim. 

Risk Analizi Nasıl Yapılır?

Risk analizi sadece tek bir adımdan meydana gelen kontrol mekanizması değil, farklı aşamaları içinde barındıran kapsamlı bir süreçtir. Yani risk analizi yapmak isteyen bir işletmenin, risklerin belirlenmesinden çalışanların bilgilendirilmesine kadar adım adım ilerlemesi gerekir. Bu adımlar ise İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği’nde açıkça belirtilir. Yönetmeliğe göre risk analizi adımlarını şu şekilde sıralayabiliriz: 

• Tehlikelerin tanımlanması: İlk olarak tabii ki işletme özelinde olası tehlikelerin detaylı bir şekilde çıkarılması gerekir. Tehlikeler tespit edilirken çalışma ortamı, çalışanlar, ekipmanlar ve geçmiş veriler gibi işletme bilgilerine bakılması oldukça önemlidir. Buna ek olarak benzer iş yerlerinde ortaya çıkan tehlikeler de değerlendirme kapsamına alınabilir. Böylece daha detaylı bir şekilde olası tehlikeler listesi oluşturulabilir. 
• Risklerin belirlenmesi ve analizi: Toplanan bilgiler ışığında ikinci adım ise tehlikelerin ortaya çıkarabileceği risklerin belirlenmesi ve analizidir. Şöyle ki bazı tehlikeler işletmeye daha az zarar verebilirken bazıları daha büyük zarara neden olabilir. Bunu belirlemenin yolu da her tehlike özelinde işletmeye yönelik riskleri belirlemekten ve bu risklerin hangi sıklıkta, hangi şiddette ortaya çıkabileceğini analiz etmekten geçer. 
• Risk kontrol planının çıkarılması: Tehlikelerden dolayı ortaya çıkabilecek riskler belirlendikten sonra risk kontrolünün yapılması gerekir. Bunun için her bir riskin kaynağı kontrol edilmeli ve eğer bir açık veya düzenleme gerektiren durum varsa iyileştirme yapılmalıdır. Örneğin yangın bir tehlikedir. Bir iş yerinde arızalı bir prizden yangın çıkabilme ihtimali ise risktir. Yapılan risk kontrolü sonucu bu riski minimum seviyeye düşürmek için arızalı priz değiştirilebilir. 
• Denetim ve gerekli durumlarda iyileştirme yapılması: Kontrol aşamasından sonra riski ortadan kaldırmak ve risk seviyesini azaltmak için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Ancak yapılan bu düzenleme ve risk unsurları sürekli olarak kontrol edilmelidir. Böylece gerekli noktalarda iyileştirme yapılarak tehlikelerden doğacak zarar her zaman minimum seviyede tutulur. 

Tüm bu aşamalar sayesinde işletme özelinde detaylı bir risk değerlendirmesi yapılabilir. Ancak risk analizi yaparken herkes için risk algısının farklı olabileceği unutulmamalı ve olası riskleri göz ardı etmemek için öncelikle tüm çalışanların risk analizi hakkında bilinçlenmesi için çalışmalar yapılmalıdır. Böylece işletme içinde yer alan her bölümün çalışma dinamiklerine göre daha kapsamlı bir risk analizi çıkarılabilir. 

Ayrıca risk analizi, bir işletmede meydana gelebilecek risklere göre işletme genelinde yapılabileceği gibi bir iş ya da proje özelinde de yapılabilir. Örneğin işletmenin planladığı yeni bir yatırım veya projenin işletmeye zarar verip vermeyeceği, yapılacak risk analizi ile belirlenebilir. 

Risk Analizi Yöntemleri

Yukarıda belirttiğimiz aşamalar doğrultusunda risk analizi yapılsa da risklerin belirlenmesi ve buna bağlı olarak çözümlerin çıkarılması için tercih edilebilecek farklı risk analizi yöntemleri bulunur. Risk analizi için sıkça tercih edilen analiz yöntemleri ise şunlardır: 

Ön Tehlike Analizi

Bu analiz türünde olası sakıncalı durumlar tanımlanarak bir kontrol listesi oluşturulur. Yani ön tehlike analizi ile ortaya çıkan sonuçlar sayesinde ne yapılması gerektiği daha detaylı bir şekilde planlanabilir. Kısacası bu yöntem, risklere yönelik çözüm üretme konusunda tek başına yeterli olmasa da başlangıç verisi elde etmek için etkilidir. 

“Ne Olursa Ne Olur?” Analizi

Olası tehlikelerin sonuçları hakkında fikir sahibi olmak ve varsa olası arızaları hızlıca gidermek için bu yöntem kullanılabilir. Yapılması gereken ise analiz yapılacak alan için gerekli sorular hazırlanarak değerlendirme yapılmasıdır. Örneğin “Ödeme sisteminde hata çıkarsa ne olur?” gibi bir soru ile işletmede kullanılan ödeme sistemine yönelik risk değerlendirmesi yapılabilir.  
Puanlama Metodu

Tabii ki her riskin ortaya çıkaracağı zarar aynı değildir. Risklerin zarar skorunu belirlemek için de puanlama metodu kullanılabilir. Bu yöntemde risk ortaya çıktığında etkilenen kişi sayısı, zararın şiddeti ve zararın ortaya çıkma olasılığına dair veriler dikkate alınarak risk skoru belirlenir. 

L Matris Metodu

Acil önlem alınması gereken risklerin tespiti için kullanılan ve nicel bir analiz yöntemi olan L Matris Metodu’nda riskin şiddeti ve riskin oluşma olasılığı parametreleri dikkate alınarak risklere yönelik bir derecelendirme yapılır. Ancak bu derecelendirme için daha çok parametreye yer verilecekse analiz için X Matris Metodu uygulanması gerekir. Çünkü L Matris Metodu, daha az değişkene sahip ve tek bir analistin bile çıkarabileceği bir yöntemken X Matris Metodu, çok değişkenli derecelendirme yapılan ve geçmiş verilerin de dikkate alındığı bir analiz yöntemidir. 

Hata Ağacı Analizi Yöntemi

Bu yöntem ile bir riskin ortaya çıkmasına neden olabilecek olaylar, tümdengelim yaklaşımı ile belirlenir. Örneğin iş yerinde yangın çıkabilme ihtimali göz önünde bulundurularak bu tehlikeyi ortaya çıkaracak olaylar belirlenir. Böylece tehlikenin ortaya çıkmasına neden olan etkiler bulunabilir. Tehlikenin yaşanmasından sonra meydana gelebilecek durumları çıkarmaya ise Olay Ağacı Analizi denir. 

Balık Kılçığı Yöntemi (Sebep-Sonuç Analizi)

Bir sorunu ortaya çıkaran nedenleri görmek için Balık Kılçığı Yöntemi olarak bilinen Sebep-Sonuç Analizi uygulanabilir. Bu analizde esas olan, bir sorunun ortaya çıkmasında etkili olan tüm nedenleri çıkarmak ve böylece eksiklikler hakkında bilgi sahibi olmaktır. 

Örneğin bir işletmede sürekli iş kayıpları yaşanıyorsa bu iş kaybına neden olan çalışanlarda motivasyon kaybı, iş tanımlarının belirsizliği gibi çalışanlar açısından sorun olabilecek tüm durumlar, bu analiz yöntemi ile çıkarılabilir. 

Fine-Kinney Metodu

Bir riskin ortaya çıkarabileceği zararlara göre risk düzeyinin çıkarılması için Fine-Kinney Metodu kullanılabilir. Bu yöntemde riskler; oluşma ihtimaline, sıklığına ve etkisine göre değerlendirilerek verebilecekleri zarar açısından değerlendirilir. Böylece yüksek zarara neden olabilecek riskler belirlenerek etkilerini en aza indirmek için çalışmalar yapılabilir. 

Tüm bu yöntemler dışında işletmenin karşı karşıya kaldığı riskleri ve fırsatları çıkarmak için uygulanan SWOT Analizi, özellikle ürün güvenliği için uygulanan ve olası bir hata ile ortaya çıkabilecek sorunları belirlemeye yarayan FMEA Analizi (Hata Türü ve Etkileri Analizi), kimya sektörü için geliştirilen ve kritik sistemlerde olası kazaları önlemek için kullanılan HAZOP Analizi (Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi) gibi farklı yöntemler de bulunur. Kısacası sektör, işletmenin risk unsurları ve bulunmak istenilen sonuçlar gibi etkenlere göre risk analizi yöntemi belirlenebilir. 
Ancak risk analizi ile işletmenin potansiyel tehlikeleri tespit edilse ve tehlikelerin meydana gelmesi durumunda oluşabilecek zararlara karşı önlem alınsa de şirketlerin her zaman krizlerle karşılaşması mümkün. “Peki, bir kriz nasıl kontrol altına alınır?” diye merak ediyorsanız “Kriz Yönetimi Nedir?” yazımızı okuyabilirsiniz.